Sejm uchwalił ustawę o fundacji rodzinnej
14 grudnia 2022 r. Sejm uchwalił ustawę o fundacji rodzinnej, uwzględniając tym samym postulaty zgłaszane przez firmy rodzinne w kwestii wprowadzenia do polskiego porządku prawnego rozwiązania ułatwiającego sukcesję, które pozwalałoby pogodzić interesy związane z działalnością gospodarczą z interesami prywatnymi właścicieli.
Ustawa została skierowana do Senatu.
Stan obecny
W aktualnym stanie prawnym właściciele firm rodzinnych mają ograniczone możliwości przekazania swojego biznesu. W praktyce sukcesja sprowadza się do skorzystania z instytucji darowizny lub przekazania w spadku przedsiębiorstwa wybranym osobom. Tym samym planowanie sukcesyjne jest w istocie ograniczone do jednego pokolenia. Właściciele firm rodzinnych nie mają natomiast wpływu na dalszą przyszłość przedsiębiorstwa i zgromadzonego dzięki niemu majątkowi. Nieco rzadziej dla zapewnienia sukcesji wykorzystuje się rozwiązania holdingowe. Jednakże budowa takich złożonych struktur wymaga znacznych kosztów. Co więcej, nie gwarantuje to zachowania w pełni rodzinnego charakteru prowadzonej firmy.
Po co wprowadzono fundacje rodzinne?
Idea fundacji rodzinnej opiera się na założeniu, że biznes i rodzina są formalnie odseparowane od siebie, ponieważ majątek rodzinny staje się własnością fundacji rodzinnej. Działa ona jak skarbiec rodzinny. Ma zapewnić rodzinie środki finansowe, a przy tym realizować wizję fundatora i dbać o wartości przyjęte przez niego w biznesie. Fundacja rodzinna jest więc środkiem do celu – funkcjonowania przedsiębiorstwa przez pokolenia i zabezpieczenia potrzeb finansowych beneficjentów.
Wykorzystanie fundacji rodzinnej pozwala za zminimalizowanie ryzyka nieudanej sukcesji oraz zagwarantowanie kontynuacji działalności firmy. Przekazanie majątku fundacji rodzinnej ma chronić go przed podziałem, umożliwić jego pomnażanie, a więc także czerpanie z niego korzyści, które będzie można przeznaczyć na pokrycie kosztów utrzymania osób wskazanych przez fundatora.
Jak założyć fundację rodzinną?
Fundacja rodzinna będzie mogła zostać założona za życia fundatora (poprzez stosowne oświadczenie w akcie założycielskim) lub w testamencie (po śmierci fundatora). Fundacja uzyska osobowość prawną w momencie wpisania jej do rejestru KRS. Po utworzeniu fundacji rodzinnej, zgłoszenia do KRS będzie dokonywać fundator, a w przypadku utworzenia fundacji rodzinnej w testamencie – zarząd. Fundacja będzie mogła spełniać na rzecz określonych przez jej fundatora beneficjentów nieodpłatne świadczenia. Fundacja będzie natomiast mogła prowadzić działalność gospodarczą jedynie w ograniczonym stopniu, stając się tzw. „inwestorem pasywnym”.
Fundatorem (założycielem) fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.
Założenie fundacji rodzinnej w pięciu krokach
Proces założenia fundacji rodzinnej można opisać w pięciu krokach:
- Złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem w akcie założycielskim albo w testamencie.
- Sporządzenie statutu zawierającego reguły działania fundacji rodzinnej.
- Przekazanie majątku na fundusz założycielski.
- Ustanowienie organów fundacji rodzinnej.
- Wpisanie fundacji rodzinnej do KRS.
Rola fundatora
Fundacja rodzinna będzie mogła być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora, o ile zostanie ustanowiona za ich życia. W przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie, fundator może być tylko jeden.
Prawa i obowiązki fundatora będą niezbywalne. Jednakże rola i wpływ fundatora na fundację rodzinną będą zależne od jego indywidualnych decyzji i woli. W przypadku większej liczby fundatorów, prawa i obowiązki fundatora będą wykonywane wspólnie. W statucie będzie jednak można zastrzec inny sposób wykonywania praw i obowiązków, np. powierzając ich wykonywanie jednemu z fundatorów albo niektórym fundatorom.
Minimalny „kapitał” fundacji rodzinnej
Fundator zobowiązany będzie do wyposażenia fundacji w aktywa, których wartość nie powinna być niższa niż 100 000 zł (fundusz założycielski). Jeśli w trakcie działalności fundacji rodzinnej wartość jej majątku spadnie poniżej tej kwoty, zyski osiągnięte w przyszłości powinny w pierwszej kolejności uzupełnić fundusz do kwoty 100 000 zł.
Organy fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna, podobnie jak inne osoby prawne, będzie działać poprzez zarząd i będzie mogła podlegać wewnętrznemu nadzorowi rady nadzorczej.
Natomiast wskazani przez fundatora beneficjenci będą tworzyć zgromadzenie beneficjentów, które będzie się zbierać w określonych przypadkach (np. przy uzupełniania składu danego organu, zatwierdzeniu sprawozdania finansowego). Zapewni to niezbędny wpływ rodziny na najważniejsze kwestie związane z działalnością fundacji rodzinnej w perspektywie wielu lat.
Kto może zostać beneficjentem?
Beneficjentami fundacji rodzinnej będą mogły być wyłącznie:
- osoby fizyczne
- organizacje pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Określenie rodzaju korzyści przysługujących uprawnionym będzie wyłączną i swobodną decyzją fundatora, ujętą w ramach statutu fundacji. Można założyć, że co do zasady będą to wypłaty pieniężne albo inne świadczenia o charakterze majątkowym, np. prawo do korzystania z rzeczy. Fundator będzie mógł dokonać zmian w zakresie beneficjentów i przysługujących im świadczeń, bez ograniczeń, w tym także czasowych.
Kontrola fundacji rodzinnej przez beneficjentów
Beneficjentowi przysługiwać będzie prawo do uzyskania informacji o działalności fundacji rodzinnej osobiście lub przez upoważnioną przez siebie osobę. Beneficjent będzie mógł przeglądać dokumenty, sprawozdania finansowe i księgi rachunkowe, sporządzać z nich odpisy oraz żądać wyjaśnień od zarządu. Wyłączenie z tego uprawnienia będzie dotyczyło wyłącznie dokumentów i informacji, których jawność została zastrzeżona przez fundatora.
Opodatkowanie fundacji rodzinnej
Opodatkowanie fundacji rodzinnej i beneficjentów co do zasady uwzględnia związki rodzinne z fundatorem i jest neutralne podatkowo. Założenie fundacji rodzinnej oraz przekazanie do niej majątku nie będzie opodatkowane (brak PCC i CIT w tym zakresie).
Fundacja rodzinna będzie płacić CIT 15% pobierany dopiero w momencie przekazywania środków beneficjentom (brak możliwości odliczenia kosztów uzyskania przychodów i amortyzacji).
Beneficjenci będący osobami fizycznymi, jako podatnicy PIT, będą zwolnieni z podatku, jeśli będą fundatorem oraz jego małżonkiem, wstępnym, zstępnym, rodzeństwem, pasierbem, ojczymem lub macochą (najbliższa rodzina). Pozostali zapłacą 15% PIT.
Beneficjenci będący organizacjami pozarządowymi będą płacić CIT na dotychczasowych zasadach, w tym będą mogli skorzystać z obowiązującego zwolnienia przedmiotowego.
Zachęcamy Państwa do kontaktu z naszymi ekspertami w przypadku pytań dotyczących fundacji rodzinnych.
Grzegorz Gajda, LL.M.
Partner Zarządzający | Radca Prawny
Kamil Łamiński, LL.M.
Counsel | Radca Prawny
Dawid Walczak
Junior Associate
