Widełkowe podwyższenie kapitału zakładowego w spółce z o.o. – instrument zwiększający elastyczność dokapitalizowania przy rozproszonej strukturze udziałowej
Podwyższenie kapitału zakładowego należy do typowych operacji korporacyjnych, stosowanych zarówno w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i w spółkach akcyjnych. Może ono zostać przeprowadzone poprzez utworzenie nowych udziałów (akcji) lub zwiększenie wartości nominalnej już istniejących. W praktyce motywacje są zróżnicowane: od potrzeby dokapitalizowania spółki, przez poprawę wskaźników finansowych i wiarygodności wobec kontrahentów, aż po przygotowanie do dalszych działań inwestycyjnych.
Istota widełkowego podwyższenia kapitału zakładowego
Konstrukcja widełkowego podwyższenia kapitału została expressis verbis przewidziana w Kodeksie spółek handlowych wyłącznie dla spółki akcyjnej (art. 431 § 7 k.s.h. w zw. z art. 310 § 2 k.s.h.). Istotą tego rozwiązania jest odejście od sztywnego wskazania jednej kwoty podwyższenia na rzecz określenia minimalnego oraz maksymalnego jego pułapu.
Funkcją tej regulacji jest zapewnienie skuteczności podwyższenia w sytuacjach, gdy akcjonariusze obejmą jedynie część nowych akcji – co w trybie „tradycyjnym” prowadziłoby do ryzyka nieważności uchwały. Finalna wysokość kapitału zostaje określona dopiero po zakończeniu procesu obejmowania akcji, a następnie potwierdzona kolejną uchwałą. Mechanizm ten zwiększa elastyczność i redukuje formalne ryzyka, dostosowując proces do realiów rynkowych.
Perspektywa spółki z o.o.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, jako najczęściej tworzona spółka handlowa w Polsce naturalnie rodzi pytanie o możliwość zastosowania analogicznego mechanizmu.
Kodeks spółek handlowych nie przewiduje wprost widełkowego podwyższenia w spółce z o.o., jednak nie zawiera też zakazu jego stosowania. Znaczna część doktryny[1], uznaje zatem, że konstrukcja ta może zostać zaadaptowana, o ile wspólnicy zastosują dwuetapową procedurę:
- Uchwała wstępna – wspólnicy określają minimalną i maksymalną kwotę podwyższenia oraz zobowiązują zarząd do zebrania oświadczeń o objęciu udziałów od wspólników, którym przysługuje prawo pierwszeństwa. Jednocześnie należałoby określić termin i warunki podjęcia drugiej uchwały (uchwały właściwej), tak by wspólnicy korzystający z prawa pierwszeństwa i obejmujący udziały w podwyższonym kapitale zakładowym wiedzieli, że skuteczność dokonywanego przez nich objęcia udziałów zależy od podjęcia kolejnej uchwały w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego i zmiany umowy spółki (a nadto od zarejestrowania podwyższenia przez sąd rejestrowy).
- Uchwała właściwa – po zebraniu od zainteresowanych uczestnictwem w podwyższeniu kapitału zakładowego wspólników oświadczeń o objęciu udziałów, wspólnicy podejmują uchwałę podwyższającą kapitał zakładowy, precyzyjnie wskazującą faktyczną kwotę podwyższenia, odpowiadającą wartości nominalnej objętych udziałów oraz stosownie do treści tej uchwały – dokonują zmiany umowy spółki.
Obie uchwały w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego muszą odpowiadać wymogom przewidzianym dla zmiany umowy spółki, choć dopiero druga z nich stanowi podstawę wpisu do KRS.
Praktyczne korzyści
Widełkowe podwyższenie kapitału w spółce z o.o. może być szczególnie przydatne w następujących sytuacjach:
- Rozproszona struktura udziałowa – tradycyjny tryb podwyższenia kapitału zakładowego wymaga pełnego pokrycia nowych udziałów (udziałów tworzonych w ramach podwyższenia kapitału zakładowego); wystarczy, że jeden z uprawnionych wspólników nie skorzysta z przysługującego mu prawa pierwszeństwa i nie obejmie przewidzianych dla niego udziałów i do podwyższenia kapitału zakładowego nie dojdzie; w przypadku dużej liczby wspólników osiągnięcie konsensusu jest często nierealne. Zastosowanie konstrukcji podwyższenia widełkowego pozwala uniknąć paraliżu decyzyjnego.
- Złożone relacje między wspólnikami – instrument minimalizuje ryzyko nieważności uchwały, gdy nie wszyscy wspólnicy obejmą nowe udziały, np. w warunkach konfliktu, gdy podwyższenie kapitału zakładowego niezbędne dla spółki blokowane jest np. przez wspólników mniejszościowych.
- Przyspieszenie procesu dokapitalizowania – spółka może skutecznie zarejestrować podwyższenie kapitału już po objęciu udziałów odpowiadających przynajmniej kwocie minimalnej z uchwały wstępnej i po podjęciu uchwały właściwej, bez konieczności ponownego podejmowania uchwały w sprawie podwyższenia w razie nieobjęcia całości udziałów do kwoty maksymalnej. Warto jednak dodać, że w przypadku widełkowego podwyższenia kapitału zakładowego niezbędne jest przeprowadzenie przynajmniej dwóch zgromadzeń wspólników.
Wnioski
Choć konstrukcja widełkowego podwyższenia kapitału nie została przewidziana ustawowo dla spółki z o.o., jej zastosowanie znajduje mocne uzasadnienie systemowe i praktyczne. W kontekście rozdrobnionej struktury udziałowej lub pilnej potrzeby dokapitalizowania spółki, jest to narzędzie pozwalające na sprawne i bezpieczne przeprowadzenie procesu podwyższenia kapitału zakładowego, jednocześnie z zapewnieniem praw dla wszystkich wspólników.
Widełkowe podwyższenie kapitału zakładowego uznać należy za rozwiązanie elastyczne, dostosowane do realiów obrotu i pozostające w zgodności z zasadami prawa spółek handlowych.
Praktyka sądów rejestrowych powinna zdecydowanie podążać w kierunku dopuszczenia takiej procedury, gdyż nie narusza ona żadnego z obowiązujących przepisów Kodeksu spółek handlowych.
[1] Z. Jara, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. 29, 2025, Rodzynkiewicz, Komentarz KSH, 2009, s. 485; W. Popiołek, w: Pyzioł , Komentarz KSH, 2008, s. 491; K. Kopaczyńska-Pieczniak, w: A. Kidyba (red.), Biblioteka Prawa Spółek, t. II, s. 116; A. Opalski, Kodeks spółek handlowych. Tom IIB. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz. Art. 227–300, 2018, P. Pinior, J. A. Strzępka, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. 1, 2024, M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, WKP 2018, art. 257.
W przypadku pytań, zachęcamy do kontaktu z autorem artykułu:
Krzysztof Rubas
Counsel | Radca Prawny
