Prawne aspekty fundacji rodzinnej
Od 1 stycznia 2022 roku będzie można według założeń utworzyć fundację rodzinną, która ma sprzyjać akumulacji kapitału w rękach rodziny, pozwolić na uniknięcie rozdrobnienia majątku zgromadzonego w rodzinie oraz ochrony rodzinnych inwestycji. Zapewni też sukcesję wielopokoleniową i umożliwi zachowanie wartości rodzinnych.
Fundacja rodzinna ma w swych założeniach uprościć sukcesję wielopokoleniową i równocześnie pozwolić zachować wartości kluczowe dla rodziny, sprzyjać akumulacji kapitału i zapewniać środki na pokrycie bieżących potrzeb członków rodziny. Tak wynika z założeń do projektu ustawy o fundacji rodzinnej.
W praktyce ustawa stworzy nowego rodzaju wehikuł rozszerzający możliwości zapewnienia wielopokoleniowej sukcesji firm rodzinnych bez potrzeby regulowania kwestii sukcesji przy każdorazowej zmianie pokoleniowej w rodzinie. Pozwoli również na powstrzymanie wykupowania firm rodzinnych przez duże podmioty, w szczególności w sytuacji braku porozumienia pomiędzy członkami rodziny lub braku następców prawnych. Zapewni stabilność oraz możliwość długoterminowego planowania rozwoju prowadzonego biznesu rodzinnego. Efektem jej wejścia w życie będzie zapewnienie ochrony rodzinnych inwestycji, akumulacja majątku firmy rodzinnej (brak rozdrobnienia kapitału), a tym samym zapewnienie stabilnych źródeł przychodu dla przyszłych pokoleń, stworzenie warunków do budowania silnej marki firmy rodzinnej.
Warto podkreślić, że fundacje rodzinne nie są nowym pomysłem. To instrument, który od lat z powodzeniem funkcjonuje w innych krajach (np. Szwecja, Austria, Niemcy, Holandia). Jest zatem skąd czerpać inspiracje.
Potrzebny akt notarialny lub testament
Rządowy projekt ustawy o fundacji rodzinnej przewiduje, że do powstania fundacji rodzinnej konieczne jest oświadczenie o utworzeniu fundacji rodzinnej zawarte w akcie założycielskim albo testamencie (wymagana jest zawsze forma aktu notarialnego). Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo otwarcia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji.
Fundatorem fundacji rodzinnej może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, a prawa i obowiązki fundatora mają charakter niezbywalny (nie można przenieść ich na inne osoby). Fundacja rodzinna może być utworzona przez więcej niż jednego fundatora (w takiej sytuacji prawa i obowiązki wykonują oni wspólnie). Od tej ostatniej zasady przewidziano jednak wyjątek. W przypadku bowiem powołania fundacji w testamencie może mieć ona tylko jednego fundatora. W takim przypadku fundator musi m.in. wskazać w testamencie członków rady rodzinnej.
Fundator wnosi do fundacji rodzinnej mienie przeznaczone na realizację jej celów, którego wartość powinna wynosić co najmniej 100 000 złotych. Jeżeli wskutek poniesionej przez fundację rodzinną straty wartość funduszu operatywnego wyniesie mniej niż 100 000 złotych, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie funduszu operatywnego.
Projekt ustawy zakłada, że fundacja rodzinna, podobnie jak „tradycyjne” fundacje, ma mieć osobowość prawną. Będzie zatem samodzielnie działającym na rynku podmiotem występującym w swoim własnym imieniu. Co ważne, siedziba takiej fundacji będzie musiała znajdować się na terytorium Polski. Fundacja będzie też podlegać wpisowi do rejestru fundacji rodzinnych (zgłoszenie do rejestru winno nastąpić w terminie 6 miesięcy od dnia sporządzenia aktu założycielskiego lub otwarcia testamentu),
O wszystkim zdecyduje statut
Podstawowym dokumentem określającym status i zasady funkcjonowania fundacji rodzinnej ma być statut, który wymaga formy aktu notarialnego.
Projektowane przepisy pozostawiają dużą swobodę w kształtowaniu treści statutu fundacji rodzinnej. Statut powinien określać nazwę fundacji, siedzibę, cel jej działania, czas trwania (chyba, że jest on nieoznaczony), wysokość funduszu założycielskiego, majątek fundacji w momencie jej utworzenia, zasady powoływania i odwoływania członków organów fundacji, a także czas trwania ich kadencji oraz zakres uprawnień, a także zasady reprezentacji fundacji.
Niezależnie od tego w statucie można byłoby także określić beneficjentów fundacji rodzinnej, zasady zmiany statutu, a także np. wskazanie kierunku i zasad inwestowania majątku fundacji rodzinnej po śmierci fundatora.
Fundator może wyposażyć fundację we wszelkie posiadane przez siebie aktywa. Tym samym majątek fundacji rodzinnej mogłoby stanowić mienie, w rozumieniu Kodeksu cywilnego, należące do fundatora albo fundatorów. Przykładowo mogłyby to być wszelkie aktywa, w tym środki pieniężne, papiery wartościowe, rzeczy ruchome i nieruchomości przeniesione na własność fundacji rodzinnej, udziały i akcje prawa udziałowe w spółkach kapitałowych prawa handlowego w rozumieniu Kodeksu spółek handlowych, a także w podmiotach zagranicznych. Po przekazaniu majątku do fundacji nie byłby to już majątek fundatora. Fundator miałby obowiązek wniesienia do fundacji rodzinnej funduszu założycielskiego.
Warto podkreślić, że fundacja rodzinna posiadając osobowość prawną jest formalnym właścicielem majątku, przede wszystkim wniesionego przez fundatora,
Co warto podkreślić, fundacja ma możliwość tworzenia funduszy, z których będą finansowane jej cele, np. koszty kształcenia przyszłych pokoleń w rodzinie.
Organy fundacji rodzinnej
Projekt ustawy przewiduje, że organami fundacji rodzinnej są: zarząd, rada protektorów albo zgromadzenie beneficjentów.
Przy czym bezpośrednim zarządzaniem miałby się zajmować zarząd (jedno lub wieloosobowy). To zarząd ma prowadzić sprawy fundacji, reprezentować ją na zewnątrz, a także odpowiadać za realizację celów fundacji oraz bieżące utrzymanie stanu płynności finansowej i wypłacalności fundacji.
Członkiem zarządu (powoływanym na trzyletnią kadencję, chyba że statut stanowiłby inaczej) może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która wyraziła zgodę na pełnienie funkcji członka zarządu. Zgodę̨ wyraża się w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Członkiem zarządu może być także beneficjent, z tym jednak zastrzeżeniem, że beneficjenci nie mogą posiadać łącznie więcej niż połowy głosów w zarządzie. W zarządach wieloosobowych obowiązuje przy tym zasada, że fundację reprezentuje dwóch członków zarządu łącznie (statut może stanowić inaczej).
Uchwały każdego organu fundacji (a zatem nie tylko zarządu, ale także rady i zgromadzenia) zapadają̨ bezwzględną większością głosów (chyba że statut stanowi inaczej), a każdemu członkowi organu przysługuje jeden głos.
Poza zarządem organem fundacji jest rada protektorów. Rada taka musi być powołana obowiązkowo, jeżeli liczba beneficjentów fundacji przekracza 25 osób. W pozostałych przypadkach fundator może ją w statucie ustanowić, jednak nie ma takiego obowiązku. Rada pełni funkcję organu nadzorującego zarząd (podobnie jak rada nadzorcza w spółkach prawa handlowego) w zakresie przestrzegania prawa oraz postanowień statutu. Uprawnienia te mogą być jednak dodatkowo rozszerzone w statucie fundacji.
Rada protektorów może składać się z jednego lub większej liczby członków. Projekt ustawy przewiduje przy tym, że członkiem rady (kadencja członka trwa 5 lat) może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która wyraziła zgodę na pełnienie funkcji w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Członkiem rady może być także beneficjent. W tym ostatnim przypadku jednak tylko w radach wieloosobowych (przynajmniej dwuosobowych), gdyż zgodnie z projektem ustawy, beneficjenci nie mogą posiadać łącznie więcej niż połowy głosów w radzie protektorów.
Członków rady powołuje co do zasady fundator. Natomiast po jego śmierci zgromadzenie beneficjentów. Funkcja to może być sprawowana za wynagrodzeniem lub nieodpłatnie. Funkcji tej nie można będzie oczywiście łączyć z funkcją w zarządzie fundacji.
Ostatnim organem fundacji jest zgromadzenie beneficjentów. Tworzą go beneficjenci, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim (samo zgromadzenie jest zwoływane przez zarząd, chyba że statut stanowi inaczej). W pewnych sytuacjach zgromadzenie może zwołać także każdy z członków zgromadzenia.
Beneficjenci fundacji rodzinnej
Projekt ustawy przewiduje, że beneficjentem fundacji rodzinnej może zostać osoba fizyczna lub organizacja pożytku publicznego (OPP).
Krąg beneficjentów fundacji rodzinnej oraz zakres ich uprawnień określać ma statut fundacji, ustalany przez fundatora. Fundator w każdym czasie może przy tym dokonać zmian w zakresie beneficjentów i przysługujących im świadczeń lub mienia po likwidacji fundacji rodzinnej. Beneficjent może bowiem, zgodnie z wolą fundatora wyrażoną w statucie, otrzymać świadczenie od fundacji rodzinnej lub mienie po likwidacji fundacji rodzinnej.
Wypłata korzyści na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej nie powinna zagrażać wypłacalności fundacji rodzinnej wobec jej wierzycieli niebędących beneficjentami fundacji rodzinnej i każdorazowo powinna być uzależniona od bieżącej sytuacji finansowej fundacji rodzinnej. W przypadku konieczności wtrzymania wypłaty świadczenia roszczenie beneficjenta nie wygasałoby, lecz byłoby zawieszone do czasu poprawy sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.
W przypadku kumulacji roszczeń dla beneficjentów, wobec braku możliwości zaspokojenia beneficjentów w pełnej wysokości, organ zarządzający fundacji rodzinnej mógłby dokonać miarkowania wypłat tak, aby nie pokrzywdzić żadnego z beneficjentów. Roszczenie beneficjenta, co do pozostałej kwoty, nie wygasałoby, lecz byłoby zawieszone do czasu poprawy sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna – czy potrzebna?
Podsumowując warto zauważyć, że mimo pewnych mankamentów (głównie związanych z planowanym systemem opodatkowania tak samej fundacji, jak i beneficjentów, czy ustawowymi ograniczeniami co do składu zarządu) jest to bardzo pożądane rozwiązanie i słuszny kierunek. Fundacja rodzinna pozwoli na akumulację majątku rodzinnego, w szczególności nieruchomości, udziałów w spółkach prawa handlowego czy papierów wartościowych. Będzie to wehikuł szczególnie przydatny dla średnich i dużych przedsiębiorców, posiadających znaczny majątek, przedsiębiorców posiadających licznych następców prawnych, a także tych, którzy nie posiadają sukcesorów (w ogóle albo o odpowiednich kwalifikacjach). Fundacja rodzinna stworzy zupełnie nowe możliwości przedsiębiorcom chcącym zaplanować wielopokoleniową sukcesję oraz pogodzić interesy związane z działalnością gospodarczą z prywatnymi i osobistymi.
Zachęcamy do kontaktu w razie jakichkolwiek pytań dotyczących powyższych kwestii:
 |
Grzegorz Gajda LL.M. Partner | Radca Prawny grzegorz.gajda@bakertilly.pl |
 |
Kamil Łamiński LL.M. Senior Associate | Radca Prawny kamil.laminski@bakertilly.pl |
Zapoznaj się z komentarzem podatkowym dotyczącym fundacji rodzinnych.
