Implementacja CBAM do polskiego porządku prawnego
21 października 2025 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji oraz niektórych innych ustaw, oznaczony numerem UC38.
Projekt przedłożony przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska wdraża mechanizmu CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) do polskiego porządku prawnego. Ustawa jest istotna, ponieważ po raz pierwszy środki ograniczania emisji będą stosowane nie tylko wobec podmiotów wytwarzających emisje na terenie UE, lecz także wobec towarów spoza Unii, których produkcja bardzo często wiąże się ze znacznym obciążeniem środowiska.
CBAM, nazywany potocznie granicznym podatkiem węglowym, stanowi element pakietu „Fit for 55”. Jego głównym celem jest ograniczenie zjawiska tzw. „ucieczki emisji”, czyli przenoszenia produkcji do krajów o mniej restrykcyjnych regulacjach klimatycznych.
Na ten moment CBAM ma objąć sześć grup produktów: cement, energię elektryczną, nawozy, żeliwo i stal, aluminium oraz wodór, czyli produkty, których wytwarzanie jest szczególnie emisyjne, a jednocześnie wrażliwe na nierówną konkurencję cenową wywoływaną przez import z państw o niższych wymogach środowiskowych.
W projekcie ustawy wprowadzono definicje legalne m.in. emisji wbudowanych, certyfikatu CBAM, upoważnionego zgłaszającego CBAM oraz rejestru (w tym rejestru przejściowego), co porządkuje nową terminologię na gruncie prawa krajowego.
Zakres sektorowy i nadchodzące obowiązki importerów
Do końca roku obowiązuje okres przejściowy, w którym unijni importerzy towarów objętych mechanizmem muszą składać kwartalne raporty dotyczące emisji związanych z produkcją sprowadzanych wyrobów. Pełne wdrożenie CBAM nastąpi 1 stycznia 2026 r. Od tego momentu obowiązki importerów unijnych ulegną zaostrzeniu – będą oni zobowiązani do kupowania certyfikatów CBAM, a ponadto składania corocznych deklaracji wolumenu importu oraz jego śladu węglowego. Cena certyfikatów będzie powiązana z rynkiem unijnych uprawnień do emisji (EU ETS), bazując na średniej cenie z aukcji tygodniowych.
Krajowy rozkład kompetencji i obowiązków związanych z wdrożeniem mechanizmu
Projekt ustawy szczegółowo rozpisuje kompetencje krajowych organów odpowiedzialnych za stosowanie CBAM.
Jak wskazuje rozporządzenie, w okresie przejściowym każde państwo członkowskie jest zobligowane do wyznaczenia właściwego organu do wypełniania obowiązków wynikających z regulacji.
Funkcję tego organu, zgodnie z ustawą, pełnić będzie Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE). Ośrodek będzie oceniał sprawozdania kwartalne importerów, prowadził procedury korekty w przypadku braków lub nieprawidłowości oraz współpracował z Komisją Europejską. Ustawa przyznaje KOBiZE uprawnienia do wydawania decyzji administracyjnych. Organem wyższego stopnia w tych sprawach będzie minister właściwy do spraw klimatu.
Istotną rolę ma pełnić Krajowa Administracja Skarbowa, odpowiedzialna za nadawanie, odmowę oraz cofanie statusu tzw. upoważnionego zgłaszającego CBAM.
Procedura ta będzie prowadzona przez wyznaczonego dyrektora izby administracji skarbowej, z zastosowaniem odpowiednio przepisów Ordynacji podatkowej i z obowiązkiem składania oświadczeń pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. KAS uzyska również podstawę prawną do udostępniania KOBiZE oraz organom inspekcji środowiskowej szerokiego zakresu danych z obszaru importu, w tym informacji objętych tajemnicą celną.
Zgodnie z projektem Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska będzie organem właściwym do nakładania kar za naruszenia obowiązków sprawozdawczych. Wysokość kary będzie powiązana z liczbą ton niezgłoszonych emisji wbudowanych oraz ma mieścić się w przedziale od 10 do 50 euro za tonę. Organem odwoławczym od decyzji nakładających karę będzie Główny Inspektor Ochrony Środowiska.
Projekt przewiduje także wzmocnienie Centrum Analiz Klimatyczno-Energetycznych oraz stworzenie wieloletnich, precyzyjnie określonych limitów wydatków dla KOBiZE, ministra klimatu, GIOŚ, Mazowieckiego WIOŚ oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Ma to zapewnić stabilne finansowanie wdrażania CBAM oraz długofalowego zaplecza analitycznego.Jak wskazuje projekt ustawy, w przypadku ewentualnych odszkodowań wynikających z naruszenia prawa przy wydawaniu decyzji administracyjnych odpowiedzialność finansową poniesie Skarb Państwa, co wynika bezpośrednio z formy prawnej KOBiZE.
Znaczenie CBAM dla polskiej gospodarki oraz wejście w życie ustawy
Wprowadzenie CBAM jest szansą dla polskich przedsiębiorstw z sektorów energochłonnych, takich jak hutnictwo, cementownie czy producenci nawozów. Mechanizm ma przyczynić się do wyrównania warunków konkurencji między producentami z Unii a producentami z państw trzecich, którzy nie ponoszą porównywalnych kosztów produkcji wynikających z wymogów ochrony środowiska.
W przyszłości CBAM ma objąć kolejne grupy produktów powiązanych z EU ETS, co oznacza stopniowe rozszerzanie katalogu towarów obciążonych graniczną opłatą węglową.
Ustawa zacznie obowiązywać po upływie 14 dni od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, z wyjątkiem przepisów, których wejście w życie przewidziano na początek 2026 roku. Od tego momentu ma bowiem nastąpić pełne wdrożenie CBAM.
Dominika Sawicka – Managing Associate – radczyni prawna
Magdalena Parzybut – Junior Associate – aplikantka radcowska
