Czy fundacje rodzinne stają się nowym filarem sukcesji biznesowej? Co wiemy o fundacjach rodzinnych po roku ich funkcjonowania?
Od wejścia w życie ustawy o fundacji rodzinnej w maju 2023 roku, dynamicznie wzrosło zainteresowanie tą formą zapewnienia stabilności sukcesji biznesów rodzinnych. Zarejestrowano już niemal 1000 fundacji i złożono ponad 1500 wniosków o ich rejestrację, co znacząco przekracza pierwotne oczekiwania. Ta popularność potwierdza, że polskie firmy rodzinne czekały na takie rozwiązania, które umożliwiają skuteczną ochronę majątku i zapewniają płynność zarządzania biznesem w przyszłych pokoleniach.
Wzmożone zainteresowanie rejestracją fundacji rodzinnych nie pozostało niezauważone przez Ministerstwo Finansów oraz Krajową Administrację Skarbową, które podejrzewają, że część nowo powołanych fundacji rodzinnych wykorzystywana jest tylko w celu osiągnięcia korzyści podatkowych, a co za tym idzie, że fundacje są ustanawiane w celu wypaczającym ideę, jaka przyświecała ustawodawcy wprowadzającemu przepisy Ustawy w życie.
Niezależnie od powyższego, fakt ożywionej dyskusji na temat fundacji rodzinnej oraz zaistnienia tej instytucji w przestrzeni publicznej, należy uznać za bezsprzecznie pozytywny. Daje się bowiem zauważyć, że dzięki temu omawiany jest szeroko oraz dotarł do świadomości wielu założycieli firm rodzinnych temat sukcesji biznesu rodzinnego. Nigdy wcześniej, również po wprowadzeniu w życie przepisów ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw, nie dyskutowano tak żywo w przestrzeni medialnej o tematach sukcesyjnych.
Zauważalne jest aktualnie intensyfikowanie działań przedsiębiorców mających na celu zapewnienie sukcesji biznesu, w tym m.in. ustanawianie fundacji rodzinnych, korelowanie postanowień umów spółek z treścią testamentów, konstytucjami rodzinnymi etc.
Skąd takie zainteresowanie fundacją rodzinną?
Z treści Ustawy oraz z uzasadnienia projektu Ustawy wynika, że jej wprowadzenie do polskiego porządku prawnego ma na celu głównie: ułatwienie sukcesji firm rodzinnych, gromadzenie i pomnażanie majątku rodzinnego oraz ochronę majątku rodzinnego przed rozdrobnieniem wskutek spadkobrania.
-
Elastyczność w przekazywaniu zarządzania i majątku oraz kontroli nad wypracowanym majątkiem
Fundacje rodzinne umożliwiają zaplanowanie sukcesji biznesu, minimalizując potencjalne ryzyko konfliktów, jednocześnie chroniąc majątek rodzinny. Elastyczność w przekazywaniu zarządzania i majątku oraz kontroli nad wypracowanym majątkiem bez ograniczeń wynikających z dotychczasowych form funkcjonujących m.in. na gruncie prawa cywilnego czy powołanej powyżej ustawy o zarządzie sukcesyjnym – to tylko niektóre z korzyści, które oferują fundacje rodzinne, czyniąc je atrakcyjnym wyborem.
Fundacje rodzinne pozwalają tym samym na odseparowanie działalności operacyjnej biznesu rodzinnego od potencjalnych sporów rodzinnych oraz ochronę majątku rodzinnego przed rozdrobnieniem wskutek spadkobrania oraz roszczeń z tytułu zachowku.
Dotychczas brak było w zasadzie uregulowań prawnych, które chroniłyby majątek rodzinny w przypadku sukcesji przed jego rozdrobnieniem, a założyciele firm rodzinnych nie mieli pewności czy biznes rodzinny będzie kontynuowany zgodnie z ich założeniami i wartościami. Nietrudno wyobrazić sobie tytułem przykładu sytuację, w której nestor biznesu rodzinnego przekazuje jeszcze za życia lub w testamencie ów biznes jednemu z członków swojej rodziny, który był zaangażowany w prowadzenie tego biznesu i w zasadzie stał się naturalnym następcą seniora rodu. Po śmierci założyciela biznesu rodzinnego krąg spadkobierców ustawowych może skierować do takiego następcy roszczenia z tytułu zachowku. W ten sposób następca może stać się niewypłacalny i stanąć przed koniecznością sprzedaży tego biznesu. Ustanowienie fundacji rodzinnej może zapobiegać tego typu sytuacjom.
-
Korzyści podatkowe
Oprócz korzyści sukcesyjnych, fundacje rodzinne oferują atrakcyjne warunki podatkowe. Korzyści podatkowe wynikają z wykorzystania fundacji rodzinnej przy prowadzeniu działalności inwestycyjnej (kumulowaniu kapitału oraz reinwestycji zgromadzonych środków) w korzystnym reżimie podatkowym. Istotne jest przy tym jednak, żeby były one skorelowane z prawdziwymi celami biznesowymi, aby uniknąć ryzyka naruszenia przepisów podatkowych, zwłaszcza w kontekście klauzuli GAAR.
-
Aspekty transakcyjne
Zauważalne jest również w praktyce obrotu coraz częstsze wykorzystywanie fundacji rodzinnych w procesie transakcyjnym, m.in. poprzez sprzedaż części bądź całości udziałów w biznesie przez fundację rodzinną. W tym zakresie zalecana jest jednak ostrożność, gdyż tego typu transakcje nie zawsze są oczywiste w kontekście klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR). Oczywiście, jeżeli fundacja rodzinna została ustanowiona w celu pokrywającym się z zamysłem ustawodawcy, a “przy okazji” fundator lub beneficjenci fundacji poprawią swoją efektywność podatkową, to klauzula GAAR nie powinna co do zasady znaleźć zastosowania. Jeżeli jednak indywidualne okoliczności danego stanu faktycznego wskazują na to, że fundacja została wykorzystana przedmiotowo jako wehikuł do przeprowadzenia transakcji (tytułem przykładu została ustanowiona krótko przed transakcją, zlikwidowana po jej sfinalizowaniu, a majątek fundacji wypłacono fundatorowi), to należy liczyć się z zainteresowaniem ze strony organów podatkowych. Transakcja przeprowadzona z wykorzystaniem fundacji rodzinnej może okazać się również korzystna z punktu widzenia nabywcy biznesu poprzez zabezpieczenie kupującego przed ryzykami związanymi z nabywaną spółką. Także fundusze private equity oraz venture capital zwracają coraz większą uwagę na fundacje rodzinne jako potencjalnych inwestorów.
Jakie obawy jeszcze towarzyszą decyzji o zawiązaniu fundacji rodzinnej?
Decyzji o ustanowieniu fundacji rodzinnej, jak każdej nowo wprowadzanej w życie instytucji – towarzyszy obawa związana z brakiem stabilnego ustawodawstwa oraz ryzykiem zmiany przepisów (głównie poprzez likwidację albo ograniczenie korzyści podatkowych związanych z funkcjonowaniem fundacji rodzinnych), na niekorzyść fundatorów lub beneficjentów fundacji.
W praktyce spotkać się można również z barierą natury mentalnej, polegającą na niechęci „wyzbycia się” majątku i przeniesienia go na własność fundacji, która de facto nie ma właściciela, a tym samym fundatorowi nie przysługują jakiekolwiek jednostki uczestnictwa w tej fundacji (np. udziały). W związku z powyższym decyzja o ustanowieniu fundacji winna być każdorazowo dobrze przemyślana i nie jest rekomendowane działanie w tym zakresie ad hoc. Możliwości zlikwidowania fundacji rodzinnej oraz „łatwego” odzyskania wkładów na fundusz założycielski i majątku fundacji są ograniczone i nie ma w tym zakresie dowolności, jak w przypadku spółek prawa handlowego.
Pomimo pierwotnie wprowadzonych udogodnień dotyczących wniesienia/obrotu nieruchomościami rolnymi oraz udziałami w spółkach będących właścicielami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości rolnych, ostatecznie pewne ograniczenia w powyższym zakresie nie ominęły niestety fundacji rodzinnych.
autor: Kamil Łamiński
Nasi eksperci są gotowi udzielenia odpowiedzi na wszelkie pytania w zakresie fundacji rodzinnych:
Grzegorz Gajda LL.M Partner Zarządzający I Radca prawny
Kamil Łamiński LL.M. Counsel I Radca prawny
